آشنایی با مواد معدنی و آلی تشکیل دهنده خاک

کلوئیدهای خاک

کلوئیدهای خاک فعالترین ذرات خاک هستند که به صورت معدنی (رس)، آلی (هوموس) در خاک موجودند. کلوئیدها بخاطر ریز بودن، سطحی وسیع دارند. بعنوان مثال سطح بیرونی یک گرم رس هزار برابر سطح بیرونی یک گرم شن می باشد. مواد رسی و هوموسی خاک دارای بار الکتریکی منفی هستند بنابراین قدرت جذب یونی دارند. ذرات کلوئیدی با جذب عناصر غذایی در سطح خود، آنها را در مقابل شست و شو و هدرروی محافظت کرده و به ندریج در اختیار گیاه قرار میدهد. عناصر جذب شده در سطح کلوئید، ذرات خاک را بهم متصل نموده و به تشکیل خاکدانه و ساختار مناسب خاک کمک مینماید.

قدرت جذب اب و مواد غذایی در هوموس بیشتر از ذرات رس است. در زراعت بهترین نوع خاک، خاک دارای رس و هوموس به مقدار متناسب است.
ذرات کلوئیدی عموما از یک هسته مرکزی با بار منفی تشکیل شده که در اطراف آن کاتیون به حالت جذب شده ولی قابل تعویض حضور دارد. بعنوان مثال در منطقه مرطوب کاتیون های جذب شده اکثرا H و Ca هستند.

تعویض کاتیونی
در خاک مرطوب بیشتر سطح کلوئیدی توسط کاتیون کلسیم اشغال گردیده، یون هیدروژن در نتیجه تجزیه مواد آلی در خاک افزایش می یابد و جای کلسیم را روی سطح کلوئید میگیرد و کلسیم وارد محلول خاک میگردد

جذب عناصر هم از سطح کلوئید و هم از محلول خاک توسط ریشه گیاه ممکن است.

خاک های شور و قلیایی

زهکشی ناقص و تبخیر زیاد در مناطق خشک و نیمه خشک باعث تجمع نمک در لایه های سطحی خاک میگردد به این نوع خاک ها هالومورفیک میگویند که به سه دسته شور،قلیایی و شورقلیایی تقسیم میشوند.

خاک های شور

در خاک های شور هدایت الکتریکی بیش از ۴ میلی موز بر سانتی متر و میزان سدیم قابل تعویض کمتر از ۱۵ درصد ظرفیت کاتیونی است. نمک های موجود در این خاک ها بیشتر از نوع خنثی بوده و اسیدیته آنها معمولا کمتر از ۸.۵ است. وجود لکه های سفید پراکنده از مشخصه ظاهری آنهاست. نمک این خاک ها از نوع کلرور، سولفات کلسیم، منیزیم و سدیم است.
عوامل شوری خاک های ایران: اقلیم خشک، تبخیر زیاد، جنس سنگ مادر، آب های شور و قلیایی و عملیات نامناسب کشاورزی

برای اصلاح اراضی شور یا قلیایی با افزودن کلسیم به خاک، ساختمان آن بافت درشت تری پیداکرده و نفوذ پذیری آنها افزایش می یابد. افزودن کود آلی و کود سبز در اصلاح این خاک ها مفید هستند.

خاک های قلیایی

مقدار نمک محلول در این خاک ها کمتر بوده در نتیجه هدایت الکتریکی خاک کمتر از ۴ میلی موز بر سانتی متر است ولی سدیم قابل تعویض بیش از ۱۵ درصد ظرفیت تعویض کاتیونی است. به خاطر هیدرولیز شدن سدیم مقدار اسیدیته بالا میرود

خاک های شورقلیایی
در این خاک ها میزان نمک محلول زیاد بوده و مقدار سدیم قابل تعویض بیش از ۱۵ درصد ظرفیت کاتیونی خاک است. شستشوی این خاک ها باعث بالارفتن اسیدیته میگردد زیرا با شسته شدن نمک های خنثی قسمتی از سدیم قابل تعویض هیدرولیز شده و یون OH در محلول بالا میرود و از طرفی سدیم باعث انتشار ذرات خاک میگردد و قابلیت نفوذ آن را کاهش میدهد.

گیاهان مقاوم به شوری: گلرنگ، جو، چغندرقند، پنبه، خرما، پسته
گیاهان نیمه مقاوم به شوری: گندم، یولاف، برنج، سویا، ذرت، انار، انجیر، انگور، خربزه، زیتون
گیاهان حساس به شوری: لوبیا، تربچه، کرفس، سیب، پرتقال، نارنج، آلو، گوجه، هلو، زردآلو، توت فرنگی

بازنویسی: نرگس اسدیان