کود شیمیایی از ملزمات خاک است. می دانیم که گیاهان برای زندگی و حیات به یک سری عناصر غذایی نیاز دارند که به طور طبیعی این عناصر بعضا در خاک یافت می شوند و گیاه از طریق جذب ریشه ای از آنها استفاده می کند.
اما گاهی به دلیل کشت متراکم و استفاده مرتب از زمین و یا حتی به دلیل بافت و ساختمان خاک و یا ترکیبات تشکیل دهنده سنگ مادر، میزان برخی عناصر درخاک به مقدار کم تقلیل می یابد.
به همین دلیل استفاده مناسب و به اندازه از کودهای شیمیایی به کشاورزان توصیه می گردد (در این رابطه بهتر است میزان مصرف بر اساس نظر کارشناس باشد) کودهای شیمیایی برای بالابردن کمیت و کیفیت محصول مورد استفاده قرارمی گیرند و گاها می توانند نقش اصلاحگر خاک را نیز بازی کنند.
قدمت استفاده از کودهای شیمیایی به قرن نوزدهم میلادی بازمی گردد. زمانی که با رشد و فراگیری صنعت کشاورزی، میزان کودهای حیوانی و گیاهی با محدودیت مواجه شد.
اولین اقدام برای تولید کودهای شیمیایی در صنعت از استخراج پتاسیم از معادن آلمان در سال ۱۸۶۰ آغاز گردید؛ در همان سال ها واحدهای تولیدی تجاری کودشیمیایی فسفات نیز تشکیل گردید.
کود شیمیایی چیست؟
کودهای شیمیایی ترکیباتی با غلظت بالا می باشند که دارای یک یا چند عنصرمغذی برای گیاه بوده و می توانند به صورت جامد، مایه و یا گاز وجود داشته باشند این مواد بصورت چالکود، همراه با آبیاری و هم بصورت پاشش مستقیم روی خاک مستقیم قابل استفاده اند.
سه عنصر اصلی کربن، اکسیژن و هیدروژن به دلیل وفور بالا بعنوان کود شیمیایی مورد مصرف قرار نمی گیرند و گیاه به راحتی این سه عنصر را از محیط جذب می نماید. گیاه به یک سری عناصر دیگر نیاز دارد که در ذیل به آنها اشاره می کنیم.
تقسیم بندی کودهای شیمیایی
عناصر پرمصرف (ماکرو): ازت، فسفر، پتاس، منیزیم، کلسیم
عناصر کم مصرف (میکرو): آهن، روی، مس، منگنز، بور
نکته: در دسته بندی های مختلف ممکن است جایگاه عناصر بین ماکرو و میکرو تغییر کند و همچنین در برخی منابع دسته ای به نام دسته سوم وجود دارد که به آن عناصر مفید میگویند. در این دسته عناصر دیگری مانند سیلسیم جای می گیرند.
آشنایی با چند اصطلاح کودی:
- کود سفید: این اصطلاح به کودهای شیمیایی دارای عنصر نیتروژن که به فرم نیترات هستند نسبت داده می شود به دلیل رنگ سفیدی که دارند این نام برای آنها مصطلح گردیده است. عنصر نیتروژن برای رشد گیاه لازم و ضروری است که به وفور در مزارع مورد استفاده قرار میگیرد کودهای نیتروژنه عبارتند از کود اوره، سولفات آمونیوم، کلسیم نیترات و….
- کود سیاه: بعد از کودهای ازته این نوع از کودها پرمصرف ترین نوع کود در دنیا به شمار می روند. کود سیاه یا همان کودهای فسفاته که رنگ تیره ای دارند برای رشد مناسب ریشه ضروری هستند و ضمنا به افزایش عملکرد گیاه نیز کمک می کنند. کودهای فسفاته عبارتند از: دی آمونیوم فسفات، مونوآمونیوم فسفات، سوپرفسفات تریپل، سوپرفسفات ساده
- کود پتاس: به کودهای حاوی عنصر پتاسیم کود پتاسه گفته میشود ( ممکن است اصطلاح کود سفید برای این نوع کود نیز بکار رود). پتاسیم به افزایش مقاومت گیاه در برابر آفات و بیماری ها کمک میکند. کودهای پتاسه عبارتند از: پتاسیم کلرید، پتاسیم نیترات، پتاسیم سولفات
- کودهای مخلوط: کودهای تجاری گاهی به صورت مخلوطی از عناصر تهیه می گردد. درصد عناصر در این نوع از کود معمولا پایین بوده و می تواند فاقد هریک از سه عنصر ماکرو باشد.
- کود کامل: اصولا به کودی که دارای هر سه عنصر نیتروژن، پتاسیم و فسفر باشد کود کامل می گویند. این کود با نام ان پی کا NPK نیز شناخته می شود.
- کود ناقص: به کودی که فاقد هر یک از عناصر نیتروژن، فسفر و پتاسیم باشد کود ناقص می گویند.
کودهای شیمیایی حاوی عناصر کم مصرف
در خاک های نواحی خشک کمبود عناصر آهن، منگنز، مس و روی و در خاک نواحی مرطوب کمبود کلر، بر و مولیبدن محتمل است. گاهی بیشبود کلر در خاک و یا آب نواحی خشک عاملی استرس زا برای گیاه است که می تواند موجب مسمومیت گردد.
معمولا مقدار کلر مورد نیاز گیاه همراه با آب باران، بخصوص در مناطق ساحلی و یا کودهای شیمیایی اصلی به صورت ناخالصی به خاک اضافه میگردد اما در برخی زمین ها کمبود کلر به چشم می خورد که برای رفع این مشکل باید از کلرور پتاسیم استفاده کنید.
نکته مهم در مصرف کودهای کم مصرف رعایت مرز بین نیاز و مسموم کنندگی است در صورتیکه این عناصر به مقدار بالا به گیاه دادهشوند ممکن است گیاه دچار مسمومیت گردد.
گاهی گیاه به مقدار زیادی عناصر مس، آهن، روی و منگنز را در خود ذخیره دارد اما به فرم قابل دسترس برای گیاه نیستند و چون این عناصر به صورت کاتیون در خاک وجود دارند احتمال تثبیت شدن آنها بالاست.
در مورد عناصر کاتیونی بهتر است به روش محلولپاشی بر روی برگ عمل نمایید و در صورتیکه مجبور به استفاده به روش چالکود بودید از روش نواری بهره بگیرید و یا آن را همراه با کودهای دارای واکنش اسیدی به خاک اضافه کنید. فناوری کلات این عناصر را به صورت غیر تثبیت و قابل جذب درمیآورد.
بازنویسی: نرگس اسدیان