گیاهان برای رشد کافی به عناصر غذایی نظیر میکروالمنت ها نیاز دارند که تامین این عناصر در خاک هایی که با کمبود مواجه هستند از طریق کود صورت میگیرد و علت افزایش عملکرد محصولات کشاورزی طی سال‌های اخیر استفاده از کودهای شیمیایی است.
ریز مغذی ها (آهن، مس، روی، منگنز، بور و مولیبدن) اگرچه در مقدار بسیار کم مورد نیاز گیاه هستند اما در بسیاری از واکنش‌های آنزیمی گیاه، ساختار آنزیم‌های فتوسنتزی، انتقال انرژی و تولید ترکیبات ضروری نقش مهمی ایفا می‌کنند که با استفاده از کودهای شیمیایی این عناصر در دسترس گیاه قرار می‌گیرند. با این حال، میزان استفاده از این کودها باید کنترل شده باشد تا موجب مسمومیت گیاه یا شوری خاک نشوند.
مقایسه عناصر کم مصرف در خاک‌های زیرکشت و بدون کشت زعفران نشان داد میزان بور در این دو گروه بسیار بالا بوده ولی میان بقیه میکروالمنت ها تفاوت معنی داری وجود نداشت. طی مطالعه ریوس در ۱۹۹۶ مشخص شد بین ویژگی‌های خاک (۲۰ نوع خاک) و نوع آلکالوئید از ۳ آلکالوئید موجود در پیاز زعفران ارتباط معنی داری وجود دارد. تعیین مقدار عناصر میکروالمنت در خاک از مهم‌ترین شاخه های مطالعات زیست محیطی است.
مقادیر آهن و منگنز به دلیل نقشی که در تحرک فلزات سنگین در خاک دارند بسیار مهم است. از این رو مقادیر عناصر کم مصرف در خاک‌های تحت کشت زعفران دارای اهمیت بالایی است. این مقاله به بررسی و تعیین مقدار برخی میکروالمنت ها شامل منگنز، آهن و روی در برخی مناطق استان خراسان می‌پردازد.
اثر میکروالمنت ها بر کشت زعفران
تحقیقی در سال ۱۳۹۲ در چند منطقه مهم زعفران کاری با بالاترین سطح زیرکشت انجام گرفت که به دلیل ۵ ساله بودن بهره وری اقتصادی زعفران مزارع بصورت یکساله، ۳ساله و پنج ساله نمونه برداری شدند.
نمونه برداری تصادفی از عمق صفر تا ۳۰ سانتی متری و پس از گلدهی زعفران در ۳ تکرار از مناطق مورد مطالعه تهیه و آنالیز شد. عصاره گیری با روش DTPA-TWA انجام گرفت و مقدار عناصر عصاره ها با دستگاه جذب اتمی اندازه گیری شد. طرح مطالعه فاکتوریل در قالب طرح پایه کاملا تصادفی با ۳ تکرار و نرم افزار Mstat-C جهت تجزیه و تحلیل داده ها مورد استفاده قرار گرفت. مقایسه میانگین داده ها با آزمون چند دامنه ای دانکن در سطح احتمال ۵% انجام شد و نرم افزار Excell جهت رسم نمودارها استفاده شد.
کود زعفران (میکرولایز S100) حاوی عناصر مهمی همچون نیتروژن، فسفر، پتاسیم، گوگرد، آهن و روی می باشد که به منظور تغذیه کامل محصول زعفران کاربرد داشته و با بهبود شرایط جذب در خاک باعث بهینه شدن شرایط رشدی گیاه می گردد.
اثر سن مزرعه و نوع منطقه بر غلظت میکروالمنت های خاک
عناصر مختلفی برروی عملکرد خاک اثرگذار هستند
آهن
نتایج تجزیه واریانس مقدار میکروالمنت های موجود در خاک مزارع چندساله زعفران نشان داد که اثر سن مزرعه روی غلظت آهن در سطح یک درصد معنی دار بود( P≤۰/۰۱). غلظت آهن مزارع پنج ساله زعفران تفاوت معنی داری با مزارع یکساله نشان نداد در حالیکه این مزارع نسبت به مزارع ۳ساله ۲۶ درصد مقدار آهن بیشتری نشان دادند و مزارع ۳ساله نسبت به یکساله غلظت آهن بیشتری داشتند.
غلظت آهن در خاک مزارع مناطق مختلف تحت مطالعه و اثر متقابل سن مزرعه و منطقه کاشت بر مقدار آهن خاک مزارع زعفران در سطح یک درصد معنی دار بود( P≤۰/۰۱). نتایج مقایسه میانگین غلظت آهن در سنین مختلف مزارع نشان داد بالاترین غلظت آهن مربوط به مزارع یکساله و کمترین مقدار مربوط به مزارع ۳ساله بودند و مقدار آهن خاک با افزایش سن مزرعه کاهش یافت.
به دلیل این که توسعه زعفران با تکثیر بنه‌های مادری در خاک صورت میگیرد و بنه‌های جدید دختری روی بنه مادری و نزدیک به سطح خاک تشکیل می‌شود جهت جلوگیری از آسیب گرما و سرما به این بنه‌هادر مزارع با سنین بالا خاکدهی مزارع و استفاده از کودهای دامی توسط کشاورزان انجام می‌شود.
به این دلیل در مزارع با سنین بالاتر (۵ساله) غلظت عنصر آهن مجدد افزایش پیدا کرده است، درحالی‌که در خاک‌های ۳ ساله به دلیل جذب این عنصر توسط گیاه مقدار آهن خاک کاهش یافته است. از اینرو استفاده از کودهای دامی باعث افزایش غلظت آهن سطح بنه و افزایش حاصلخیزی خاک شده است.
طبق مطالعه هاولین و همکاران ترکیب میکروالمنت ها با مواد آلی نامحلول باعث تشکیل کمپلکس‌های پایدار در خاک می‌شود که این ترکیب باعث کاهش تحرک و دسترسی گیاه به این میکروالمنت ها می شود. طی مطالعه ای که توسط ژو و وانگ انجام شد افزودن مواد آلی محلول باعث افزایش محلولیت آهن در خاک مخصوصا خاک‌های آهکی می‌شود و جذب آن توسط کلوئیدهای خاک را کاهش می‌دهد.
استفاده از کودگاوی باعث افزایش غلظت آهن می‌شود (والکر و همکاران،۲۰۰۳). بنابراین جهت کاهش غلظت آهن در مزارع زعفران، بهتر است غلظت این میکروالمنت موجود در کودهای دامی آنالیز گشته و نوع کود و شرایط تولید آن نیز مورد توجه قرار گیرد.
روی
سن مزرعه بر غلظت روی موجود در خاک معنی دار بود( P≤۰/۰۱) و مقایسه مقدار این عنصر در مزارع یکساله، سه ساله و پنج ساله نشان داد مقدار این عنصر در مزارع یکساله نسبت به ۳ و ۵ ساله بیشتر است. مزارع سه و پنج ساله از نظر مقدار این عنصر در مقایسه با مزارع یکساله ۲۳ درصد پایین تر بودند.
طی این تحقیق منطقه کاشت روی مقدار روی خاک تاثیر معنی داری نشان داد. اثر متقابل سن مزرعه و منطقه بر مقدار روی موجود در خاک مزارع معنی دار بوده و نتایج مقایسه میانگین داده ها نشان داد بیشترین و کمترین مقدار روی مربوط به مزارع یکساله و ۳ساله بود.
بدلیل استفاده از کود دامی همزمان با کاشت، غلظت میکروالمنت ها در مزارع یکساله بالا بوده و با افزایش سن مزارع و برداشت، غلظت کاهش می‌یابد. از این مقدار روی موجود در خاک مزارع مقدار خیلی کمی از آن توسط گیاه قابل جذب است و بقیه بصورت غیرفعال در خاک باقی می‌ماند که علت غیرقابل استفاده بودن این میکروالمنت ها تثبیت این عناصر در خاک است که به دلیل اسیدیته بالا و آهکی بودن خاک است.
منگنز
مقایسه مقادیر این عنصر در سنین مختلف خاک نشان داد در مزارع پنج ساله نسبت به یکساله و سه ساله غلظت منگنز بترتیب ۲۹ و ۳۴ درصد بیشتر بوده است.
نوع منطقه کاشت بر غلظت منگنز خاک در سطح پنج درصد (P≤۰/۰۵) و اثر متقابل سن مزرعه و نوع منطقه بر غلظت این عنصر در سطح یک درصد معنی دار بودند. میانگین سنین مختلف مزارع از نظر مقدار منگنز نشان داد مزارع پنج ساله بالاترین غلظت منگنز را داشتند و مزارع یکساله و ۳ساله تفاوت معنی داری نشان ندادند.
طبق نتایج این تحقیق مشاهده شد که اثر سن مزرعه و نوع منطقه بر غلظت میکروالمنت های مزارع زعفران تاثیر معنی دار داشت و با افزایش سن مزرعه غلظت میکروالمنت هایی چون روی کاهش یافت. از اینرو جهت جلوگیری از آلودگی‌های زیست محیطی و حفظ سلامت جامعه استفاده از کودهای آلی و سازگار با محیط زیست در مزارع توصیه می شود.
خرید کودهای میکرو مغذی
کودهای میکرو به کودهایی می گویند که دارای عناصر ریزمغذی است البته ترکیب و مقدار این عناصر قطعا متفاوت خواهد بود اما به طور کلی میتوان گفت این نوع کودها فاقد عناصر درشت مغذی نیتروژن، فسفر و پتاسیم هستند.
کودهای میکرو به صورت تک عنصری و با درصدهای مختلف در بازار وجود دارند به عتوان مثال کود آهن میکرولایز ۶ و ۱۴.۵ درصد. کودهای میکرو به صورت چند عنصری نیز تهیه و تولید می شوند که همزمان دارای چندین عنصر ریز مغذی هستند.
معمولا در بسته بندی های یک کیلوگرمی موجود هستند کودهای میکرو به دو فرم پودری (جامد) و یا کود مایع تولید می شوند. این کودها به میزان کمتری نسبت به کودهای پرمصرف درشت مغذی استفاده می شوند اما با این حال گیاه برای ادامه چرخه زندگی خود و رشد مناسب و تولید محصول بالا به این عناصر نیاز دارد. اگر علاقمند به کسب اطلاعات بیشتر درباره هستید می توانید روی تعیین غلظت برخی میکروالمنت ها از جمله منگنز، آهن و روی کلیک کنید.