حبوبات از نظر ترکیبات دانه به دو گروه تقسیم میگردند:
الف) حبوباتی که انرژی در آنها به صورت چربی ذخیره میگردد مانند : بادام زمینی، سویا و لوپین
ب) حبوباتی که انرژی در آنها به صورت نشاسته یا قند ذخیره میشود مانند، نخود، لوبیا، لپه و…
مقدار پروتئین حبوبات تقریبا دو برابر غلات است. ساختمان اصلی دانه آنها از سه قسمت اصلی پوسته، لپه و جنین تشکیل شده است.
ویژگی های گیاهی حبوبات:
لگوم های یکساله بیشتر خوراکی ولی لگوم های چندساله اغلب از گونه های علفی می باشند.
ریشه در حبوبات به صورت راست بوده و از تعدادی ریشه ثانویه نیز تشکیل شده است. گرهک ها که در داخل آن ها باکتری های تثبیت کننده نیتروژن قرار دارند یکی از مهم ترین ویژگی های حبوبات به حساب می آیند.
ساقه حبوبات نرم و علفی بوده و بندرت چوبی میشود که میتواند فرم ایستاده، خوابیده، نیمه رونده و رونده به خود بگیرد. فرم گل آذین غلات نیز رشد محدود یا گل انتهایی نامیده میشود البته در ارقام رونده و نیمه رونده گل آذین رشد نامحدود مشاهده میگردد.
میوه حبوبات به شکل نیام یا غلاف ظهور پیدا میکند غلاف حبوبات ناشکوفاست که صفتی مطللوب به حساب می آید چرا که از ریزش دانه جلوگیری میکند.
جوانه زدن بذر حبوبات
لپه ها مواد ذخیره برای رشد اولیه بذر هستند لپه ها در واقع دو برگ اولیه هستند که از اولین گره روی ساقه خارج میگردند. آنها ابتدا حفاظت جوانه را به عهده دارند و به هنگام خروج جوانه به آن کمک مینمایند. بعد از ظهور گیاهچه و یا برگ های حقیقی لپه ها پژمرده میشوند.
جنین بذرشامل سه قسمت ریشچه، ساقچه و جوانه است
شیوه های جوانه زنی در حبوبات دو نوع است:
الف) اغلب حبوبات گرمسیری مانند لوبیا، ماش، بادام زمینی و… از نظر جوانه زنی برون خاکی یا اپی جیل هستند یعنی در موقع خارج شدن جوانه از خاک ابتدا محور زیر لپه کمی خم میشود و سپس با حالت قائم از خاک بیرون می آیند لپه ها با این حرکت فنر مانند محور زیر لپه به بالای سطح خاک می آیند.
ب) در گونه های دیگر مانند نخود، عدس، خللر و … نحوه جوانه زنی درون خاکی یا هیپوجیل است یعنی هنگام جوانه زنی بذر محور زیر لپه حالت فنری ندارد و لپه ها به بیرون خاک نمی آیند و داخل خاک باقی میمانند محور بالای لپه جوانه را از خاک بیرون می آورد.
بقولات و تثبیت بیولوژیکی نیتروژن
بیجرنیک در پژوهش های خود دریافت که باکتریهای ریزوبیوم قادر به تثبیت نیتروژن هستند.
نیتروژن ضروری ترین عنصر مورد نیاز گیاهان است. در طی فرآیند تثبیت بیولوژیکی نیتروژن گاز نیتروژن مولکولی به صورت نیتروژن ترکیبی قابل مصرف در می اید و این عمل به کمک باکتری ها صورت میگیرد بین گیاهان بقولات و برخی گیاه دیگر با باکتری یک رابطه همزیستی در درون گرهک ریشه برقرار میکنند. گیاه میزبان انرژی مورد نیاز باکتری را به صورت کربن تامین مینماید باکتریهای ریزوبیوم نیز با کمک آنزیم های نیتروژناز نیتروژن جوی را به امونیوم تبدیل میکنند . درواقع گیاه ATP و یون هیدروژن مورد نیاز باکتری را تامین میکند.
دما، رطوبت، اسیدیته خاک بر فرایند تثبیت اثر دارند بالابودن نیتروژن خاک نیز سبب کاهش تثبیت نیتروژن میگردد.
بازنویسی: نرگس اسدیان